Około 10-15 lat temu wiodącym problemem informatyzacji podmiotów publicznych był problem wykluczenia cyfrowego. Wiązał się on również z planami rozwijania elektronicznej gospodarki. W obecnych zaś czasach problem jest już jednak nie wykluczenie, lecz zniewolenie cyfrowe. Nie oznacza to, że nie ma obecnie osób wykluczonych cyfrowa, lecz dominuje kwestia zniewolenia cyfrowego.

Od wykluczenia do zniewolenia cyfrowego

Nastąpiło zatem przesuniecie się sedna problemu z jednej skrajności (wykluczenie cyfrowe pewnej części społeczeństwa) w drugą (zniewolenie cyfrowe innej części społeczeństwa). Kwintesencja problemu jest taka sama – niewłaściwe obycie z technologią. Niestety wydaje się, że różnego typu konsekwencje są znacznie bardziej groźniejsze w przypadku zniewolenia cyfrowego.

Współczesne zniewolenie cyfrowe

W kontekście zniewolenia cyfrowego nie mówię jedynie o korzystaniu z Internetu dla rozrywki, lecz o zawierzaniu technologii w sprawach życia codziennego i zawodowego. Zagadnienie to było już faktycznie przedmiotem kilku spraw sądowych. Zniewolenie cyfrowe to zatem również problem prawny. Jednak legislacja raczej go nie dostrzega. Przeciwnie, nowe regulacje zwiększają rolę technologii. W znacznym zakresie zniewolenie cyfrowe jest pochodną przetwarzania danych osobowych.

Technologia w orzecznictwie sądowym

Wspomnę tylko o jednym orzeczeniu sądowym, w którym dano wyraz uzależnieniu od technologii – uchwały Sądu Najwyższego z 4.06.2009 r. o sygnaturze III CZP 33/09 (dodam od razu, że ostatecznie sprawa skończyła się prawidłowo, a problemy pojawiły się na etapie, gdy sprawa była w sądzie powszechnym). Wybieram tylko jedno orzeczenia, ponieważ jest ona dla mnie ważne z dwóch powodów. Jest to pierwsze orzeczenie sądu polskiego, które poruszyło ten problem, a nadto jest to orzeczenie, do którego napisałem swoją pierwszą w zyciu glosę, a zatem jestem z nim emocjonalnie związany (namiary na glosą: Ł. Goździaszek, „Wykonawcza rola systemu informatycznego Krajowego Rejestru Sądowego – glosa do uchwały SN z 4.06.2009 r. (III CZP 33/09)”, Glosa 2010, nr 3, s. 58-65).

Sprawa ta, ogólnie rzecz ujmując, polegała na tym, że sąd nie rozstrzygnął sprawy tak jak literalnie przewidywało prawo, lecz tak jak możliwe było wykonanie orzeczenia w systemie teleinformatyczny obsługującym rejestr sądowy. Nie wnikając w dalsze szczegóły tej sprawy (odsyłam tutaj to tego orzeczenia i mojej glosy), to podkreślić chciałabym, że właśnie mamy w takim przypadku do czynienia ze zniewoleniem cyfrowym. Przecież to nie ludzie (i prawo) powinni się dostosować do systemów teleinformatycznych, ale systemy do ludzi (i prawa). Jeżeli system uniemożliwia wykonanie czegoś, co musi być dokonane, a nawet obowiązkowo musi być wykonane, to trzeba ten system komputerowy, zmodyfikować tak, aby to umożliwić. Nie można poprzestawać na tym co umożliwia aktualna wersja systemu teleinfortycznego.

Związanie technologiami

Na zakończenie dodam, że sam również w coraz większym stopniu polegam na technologii. Mam tego świadomość, jak też zdaję sobie sprawę z zawodności tej technologii, a tym samym uwzględniam ryzyko jej niedziałania. Przykładowo, mój plan dnia jest całkowicie uzależniony od elektronicznego kalendarza. Szeroko rozumianego kalendarza, który nie tylko zawiera dat, godzin i miejsc spotkania, ale też sugeruje mi czas niezbędny na dotarcie na miejsce.